wrapper

Қияс сөздікте :өлшеу, бір-бірімен салыстыру және екі нәрсе арасындағы ұқсастықты табу. Яғни кісі аяқ киімді аяқ киіммен салыстырады; дәрігр жараны қияс етті. Бұған астарлы мағанада ижтихад деп те айтылады.

Фықыһ терминінде қиясқа былай анықтама беріледі: үкімі жайында шарғи нас болмаған мәселені үкімі жайында шарғи нас болған бір мәселеге теңеу: Адамды мас қылатын барлық ішімдіктің себебі мас қылу болып табылатын айта отырып, барлық мас қылатын ішімдікті сипрттік ішімдікпен салыстырып, харам деп үкім беру. Пайызда осыған жатады. «Бидай, бидайменен өлшеніп тартылады. артығы пайыз болады» бұл жердегі (иллет) себепті бидайдан басқа өлшеп тартылатын нәрселердің де артығы пайыз болады.

Қиястың дәлел екендігіне айғақ төмендегідей болып келеді:

Кітаптан дәлел төмендегідей: «Әй, ақыл иелері! Ғибрат алыңдар» (Хашр 2) бұл аяттағы ғират алудан мақсат бір нәрсенің үкімін ұқсасына ұқсасын ұқсату, бір оқиғаны басқа бір оқиғамен салыстыру. «Рас бұнда, қырағылар үшін әрине ғибрат бар» (Нұр-44) ғибрат, бір нәрсені бір нәрсемен өлшеу демек. Тарихи оқиғалардан ғибрат алу да бір мағнаны тасиды. Тарихтан ғибрат алу дегеніміз, тарихта өткен оқиғаны қазіргі таңда ортаға шыққан оқиғамен салыстыра отырып ең дұрыс жолды шешу болып табылады. Осы екі аят керек кезінде мұсылмандардың бір мәселе жайында жайында қияс етулеріне әбден мүмкін екендігін айдан анық қып көрсетудде.

Сүннеттен дәлел: «Ораза болған кісі әйелін сүйсе» оразасының бұзылып бұзылмайтынын сұраған Әз. Омарға Пайғамбарымыз (с.ғ.с) қиясқа сүйене отырып былай жауап берген екен: «Қарачайшы! Аузыңды суменен шайқап кейін суды сыртқа шығарып төгіп тастасаң оразаңа зарары тиеді ме?»

Мәнекей осы хадис шарифте момындарға қияс жолымен үкім шығруды үйретуде. Ханафилер үшін қияс және Хфи қияс болып екіге бөлінеді.:

А) Хафи қияс: Түбірдің (иллет) жасырын болып, қиясқа жасырын қисая дейді.жасырынболып, түсінуілі ұ\үшін өте терең керек ететін болса, бұндай қиясқа жасырын қияс деыдң истихсандеп те айтылады. Хафи қиястың өзі де екіге бөлінеді. Біріншісі әсері қуатты болған; Екіншісі, яғни қуаттылығы ашық жәнежабық болған жасырын қиясқа ең қарапайым бір назармен қарғанымызда сырт көзімен оны қуатты, орынды деп көреміз. Бірақ біраз ойланғннан кейін бұл қиястың шикі екендігіне көз жеткіземіз.

Жәли қияс: Жәли қияс-ашық қияс демек. Негіздің илллеті ашық болып, еш ойланбастан үкімін түсіне алатындай қиясқа жәли қияс дейміз. Мысалы «Сендерден байлар араыында айналып жүрмеулері екер» (хашыр-59/7)аяттта баядалған сияқты. Жәли қияс пен истихсан бәр мәселе жайында жиналған кезде, истихсан қиясқа тек қана бір негізбен ғана пайдасына шешіледі. Ол да қиястың әсерінің әлсіз, истихсаннның әсері қуатты болған жағжайда ғана.

Үш жерде қияс истихсанның пайдасына шешіледі:

     1. Қияспен истихсан екеуі де қуатты болған болған кезде, қияс ашық болғаны үшін истихсаннның пайдасына шешіледі.

Қияс пен истихсан екеуі де әлсіз болған кезде не екеуі де жойылады, немесе қияс пайдаға шешіліп, осымен амал етіледі.

         1.Сырт көрінісі сахих, ішкі дүниесі жарамсыз (Фасид) болған истихсан, өзі симяқты сырт көрінісі сахих ішкі дүниесі фасид болған қияспен қарама-қайшылыққа түскен кезде немесе осының терісі болып захири фасид, (Батыни сахих) истихсан өзі сияқты бір қияспен қарама-қайшылыққа түскен кезде қияс истихсанның пайдасына шешіледі.

Б) Қиястың үкімі: Қиястың үкімімен амал ету жағынан уәжіб емес, рұқсат болғаны үшін, нақты емес болып табылады ханафи мазхабы үшін:Хабари уахидпенен қақтығысқан кезде қияс тәрк етіледі. Қияс сахах болған хабари уахидке кедергі болмайды.

В) Қиястың тәрк етілуі: Ханафи мазхабы үшін: Өте қуатты бір дәлел табылған кезде қияс тәрк етіледі. Қиястың тәрк етілуі истихсанмен амал етілген кезде болады. Ханафилардан кейбір мұжтахидтердің ойлағаны сияқты, истихсанмен амал ету өте жақсы болуымен біргеқиястың үкімімен амал ету рұқсат деп ойлағандар болсада Ханафи мазхабы үшін дұрыс деп қабыл етілмеген.

Ең дұрыс көзқарасқа қарасақ истихсанмен амал етілген жерде қиястың тәрк етілуі керек. Көрініп тұрғанындай истихсанға қарсы шыққан бір қияс табылған кезде ихтихсанмен амал етілмейді. Әлсіздің қуаттының қасында үн шығармауы керек. қайсысы қуатты болса сонымен амал етіледі. Қияс кейде нас, кейде ижма және заруретпен тәрк етіледі. Истихсанмен қияс тәрк етілгенкезде қиястың үкімімен бір рет те болса амал етуге болмайды.


Пікір қалдырыңыз

halal

dinikunder kk